Haber7 müellifi İsmail Vefa Ak, bugünkü yazısında Türkiye’nin BRICS üyeline ilişkin bir yazı kaleme aldı. Yazısında Türkiye’nin hiçbir vakit batı dünyasına tam olarak ilişkin olmadığına dikkat çeken Vefa Ak, “BRICS Uluslararası Forumu Lideri Purnima Anand’ın Türkiye ile ilgili yaptığı açıklamaya kadar, biz Türkiye olarak görüşmeleri pek de gündemimize almamıştık. Geçenlerde Ananad; Türkiye, Suudi Arabistan ve Mısır’ın BRICS’e katılmayı planladıklarını açıklayarak, çok çarpıcı bir mevzuyu da gündeme getirmiş oldu. Bu açıklamanın, ABD-Rusya ortası münasebetlerin çok makûs olduğu bir vakte denk getirilmesi, ABD Lideri Biden’ın Suudi Arabistan ziyaretinin gerçekleştiği bir vakitte yapılması, natürel ki epeyce mânidar. Fakat yeni durumdan bağımsız olarak, Türkiye’nin BRICS’e katılma üzere bir niyetinin olduğu da su götürmez bir gerçek” ifadelerini kullandı.
İŞTE İSMAİL VEFA AK’IN O YAZISI:
Enflasyon, döviz kurları, büyüme sayıları, taban fiyat derken, iktisadın gündemi bugünlerde bir epey ağır. İktisat idaresi birçok mevzuda düzenlemeler yapıyor, sayılar açıklıyor. Aydan aya farklılık gösteren bu sayıları takip etmek, mevzuat değişikliklerini ve uygulamaları anlamak hiç de kolay değil. Bütün bunların yanında, iktisadın bugününden çok yarınını ilgilendiren kıymetli gelişmeler de meydana geliyor. Bu gelişmeler, ülkemizin gelecek on yıllardaki ekonomik yapısını inşa edecek çeşitten.
Son günlerde basında gerisi gerisine Türkiye’nin BRICS’e üyeliği konusunda haberler yapıyor. BRICS; Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika Cumhuriyeti ülkelerini söz eden bir kısaltma temelinde. Ülkelerin İngilizcedeki baş harflerinden oluşan “BRIC” tabiri birinci sefer 2001 yılında kullanıldı. 2009 yılında 4 ülke, ekonomik hususlarda ortak hareket etmek ismine Rusya’da birinci sefer bir ortaya geldiler. Bu doruktaki en değerli ileti; BRIC ülkelerinin yeni bir global para ünitesine gereksinim duyduğuydu. Daha sonra 2011 yılında Güney Afrika’nın da bu birliğe katılmasıyla, BRIC yanına bir de “S” harfi eklenerek İngilizce kısaltmasıyla BRICS oluşumu gerçekleşmiş oldu. Üyelerinden de anlaşıldığı üzere aslında bu yapı, global ekonomik sisteme alternatifler üretmek üzere bir maksada sahip.
TÜRKİYE’NİN DURUMU
Şunu kabul etmemiz lâzım. Bir ülkeyle, medeniyetle veya bir kültürle geliştirilen alakalar, asla tek taraflı sonuçlar doğurmaz. İster çatışma ister uzlaşma formunda karşılıklı bir etkileşim kelam mevzusudur. Taraflar kesinlikle şu yahut bu halde birbirlerinden etkilenirler, karşılıklı kazanımlar yahut kayıplar kelam konusu olur. Son 300 yılda Batı dünyasıyla olan ilgilerimiz de bizden birtakım şeyler aldı, fakat bize birçok kazanımlar da sağladı. Asırlara dayanan ve son yüzyılda müttefiklik temelinde gelişen bu süreçte, Türkiye hiçbir vakit Batı dünyasına tam olarak ilişkin olamadı. Ne kabullenildi ne de biz Türkler kendimizi Batıya ilişkin hissedebildik. Lakin şunu da kesinlikle söz etmek gerekir: Türkiye tam manasıyla bir Doğu yahut bölgesel tabiriyle Orta Doğu ülkesi de değildir. Bulunduğumuz coğrafya yazgımızın tayininde hayati bir rol oynasa da, problem yalnızca coğrafik pozisyon ile açıklanamaz. Bu bir baş yapısı problemidir. Gayelerimiz ve ideallerimizin ne olduğu sorunudur. Her ikisi de olmamak yahut her ikisinden biraz olmak, sahiden güç. Tesirlere, akınlara, asimilasyona açık olmak… Medeniyetler ortası köprü olmak… Ne olursa olsun, bu bizim binlerce yıllık gerçeğimiz. Gelecekte de bu durum bu türlü olacak. Siyasetimiz, kültürümüz, ekonomimiz bu Doğu ve Batı çizgisi üzerinde, ortasında ve içinde olacak.
Türkiye bundan 20 yıl evvel, Avrupa Birliği üyelik süreciyle hukuk, iktisat ve dış bağlar mevzularında sahiden büyük bir atılım gerçekleştirdi. Lakin daha sonra İslam ülkeleri, akabinde Rusya, Çin, Brezilya ve gibisi ülkelerle de çok yakın münasebetler geliştirdi. Batı, bunu bir eksen kayması olarak yorumlasa da temelinde bu Türkiye’nin miras aldığı ve tabiatında olan bir bağ biçimiydi. Türkiye, mesela savunma sanayiinde yerli üretimde büyük atılımlar yaparken, NATO ülkesi olmasına ve ABD’nin karşı çıkmasına karşın Rusya ve Çin silahlarıyla da envanterini çeşitlendirdi. Aynı şeyin, yani hem Rusya ve Çin’den hem de Amerika’dan silah satın alma işinin, Hindistan tarafından yapıldığını da hatırlatmak isterim.
Hal böyleyken, dış ticaretimizin, ekonomik bağlantılarımızın büsbütün Batıya angaje olması ve bütünüyle paralellik arz etmesi elbette beklenemez. Dış ticarette; yani yalnızca ihracat değil ithalatta da pazar çeşitlendirmesi yapmak, alternatiflere sahip olmak, dış bağlantılarda esneklik kazandıran ve Türkiye’nin mevcut durumuna çok uygun olan bir yaklaşım.
BRICS-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ
Geçtiğimiz ay Pekin’de BRICS’in 14’üncü tepesi gerçekleştirildi. Dolar ve Euro’ya karşı alternatif bir para ünitesi olarak BRICS’in kullanılmasından tutun, birçok global ekonomik bahsin gündeme alındığı toplantı, dış basında büyük yankı uyandırdı. Lakin BRICS Uluslararası Forumu Lideri Purnima Anand’ın Türkiye ile ilgili yaptığı açıklamaya kadar, biz Türkiye olarak görüşmeleri pek de gündemimize almamıştık. Geçenlerde Ananad; Türkiye, Suudi Arabistan ve Mısır’ın BRICS’e katılmayı planladıklarını açıklayarak, çok çarpıcı bir mevzuyu da gündeme getirmiş oldu. Bu açıklamanın, ABD-Rusya ortası ilgilerin çok makus olduğu bir vakte denk getirilmesi, ABD Lideri Biden’ın Suudi Arabistan ziyaretinin gerçekleştiği bir vakitte yapılması, natürel ki hayli mânidar. Lakin yeni durumdan bağımsız olarak, Türkiye’nin BRICS’e katılma üzere bir niyetinin olduğu da su götürmez bir gerçek.
Evvela “Dünya 5’ten büyüktür.” prensibiyle siyaset geliştiren ve bu hususu her yerde yüksek sesle lisana getiren bir başkanı var Türkiye’nin. Global statükoya karşı geliştirilen bu telaffuz, elbette yalnızca Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin mevcut yapısını gaye almıyor. Bu telaffuz tıpkı vakitte; rezerv para üniteleriyle dünya iktisadının işleyişini denetimi altında bulunduran, çıkarlarına alışılmamış gördüğü ülkeleri ekonomik yaptırımlarla hizaya getiren mevcut yapının da artık değişmesi gerektiğini haykırıyor. Mevcut yapının alternatifi elbette bir öbür kutup olmamalı. Uzun yıllardır zikredilen çok kutuplu bir dünya sistemi artık çok da uzak değil. Türkiye ise burada bütün kutuplar ortasında, güç merkezlerine eşit aralıkta, merkez ülke olma amacıyla hareket etmeli. Bahsettiğim BRICS üyeliği sıkıntısı de, büsbütün bu maksatla alakalı.
2018 yılında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Güney Afrika’da düzenlenen 10’uncu BRICS doruğuna özel olarak davet edilmiş, o devirde Başbakan Yardımcısı olan Mehmet Şimşek; Türkiye’nin BRICS’e üye olmayı değerlendirdiğini açık bir lisanla tabir etmişti.
Konu tekrar gündeme gelince ben de kimi istatistiklere şöyle bir göz gezdirdim. Bu ortada, TÜİK tarafından hazırlanan istatistik tablolarında AB, İslam İşbirliği Teşkilatı, OECD yahut EFTA ülkeleri üzere birçok sınıflandırma yapılmış. Fakat BRICS ile ilgili bir gruplandırma yok. Buradan yetkililere sesleniyorum. Lütfen, dış ticaret istatistikleriyle ilgili ülke gruplandırmalarına BRICS ülkelerini de dahil edin. Bu sınıflandırma, böylesine kritik bir ekonomik örgütle olan ticari bağlarımızın görülmesi açısından eminim çok yararlı olacaktır.
Her neyse… Ülke istatistiklerine baktığımızda; Türkiye’nin BRICS ile olan dış ticaret hacminin (ihracat ve ithalat toplamı) 2021 yılında 86,7 Milyar Dolar olarak gerçekleştiğini görüyoruz. Bu meblağın 12,6 Milyarı bizim onlara yaptığımız ihracat ve büyük çoğunluğunu oluşturan 74,1 Milyar doları ise onlardan yaptığımız ithalatı tabir ediyor. BRICS ile gerçekleşen dış ticaret hacmi ise toplam dış ticaret hacmimizin %17’sinden fazla.
BRICS ÜYELİĞİ KAMUOYUNDA TARTIŞILMALI
2021 yılı datalarına baktığımızda; toplam ihracatımızın %41’inin AB ülkelerine, %14’ünün başka Avrupa ülkelerine ve %7’sinin de Kuzey Amerika ülkelerine yapılmış olduğunu görüyoruz. Şu haliyle Batı dünyasına yaptığımız ihracat toplam ihracatımızın %62’sini oluşturuyor. Coğrafik yakınlık ve AB’nin ekonomik bir dev olması nedeniyle, Avrupa ülkeleri bizim açımızdan doğal ki çok büyük bir pazar niteliğinde. Lakin kanaatimce bu ihracat sayıları; bizim üzere hem coğrafik hem de siyasi açıdan merkezde olan bir ülke için, daha çok pazar çeşitlendirmesi yapma muhtaçlığını da ortaya koyuyor.
BRICS örgütüne baktığımızda; bu yapıyı oluşturan 5 ülkenin dünya yüzölçümünün dörtte birini, dünya nüfusunun % 42’sini ve global iktisadın % 25’inden fazlasını söz ettiğini görüyoruz. Türkiye ise BRICS ülkeleriyle karşılıklı ticarette ithal eden ülke pozisyonunda. Bu ülkelerle olan ticari ilgide, ithalatımız ihracatımızdan hayli fazla. Ben şahsen, dünya iktisadının %25’ini oluşturan bu ülkelere gerçekleştirdiğimiz ihracatın artırılabileceğini, bunun önünde siyasi nedenler dışında ayrıca bir mani olmadığını düşünüyorum.
Türkiye’nin BRICS’e üye olmasının Batı dünyasıyla geliştirdiği ekonomik münasebetlerle bir tezatlık da oluşturmadığı kanaatindeyim. Türkiye son yıllardaki bağımsız siyasetlerini, siyasal tezlerini dünya kamuoyuna nasıl anlatıyorsa, bu örgüte olan üyeliğini de o halde anlatabilmeli ve kabul ettirebilmeli. Türkiye’nin Doğu ile Batı ortasında bir köprü olduğunu, yalnızca bir tarafa yahut bir kutba angaje olamayacağını artık herkesin kabullenmesi, herkesin buna alışması gerekiyor.
BRICS üyeliğinin; Rusya-Ukrayna krizi, Çin-ABD çekişmesi yahut Türkiye-NATO bağlantıları gündemlerinin dışında, gelecek on yıllarda yeni global ekonomik tertibin inşası bağlamında ele alınması, ülkemizde de bu çerçevede ve artık daha çok tartışılması gerekiyor.