ABD’nin önde gelen üniversitelerinden Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde (MIT) öğretim üyeliği yapan Nobel ödüllü Prof. Dr. Daron Acemoğlu, Google’ın dijital reklam pazarı üzerindeki monopolünü eleştirdi ve bu inhisarın Silikon Vadisi’ndeki büyük teknoloji şirketlerine siyasi ve toplumsal güç kazandırdığı değerlendirmesi yaptı. “Dijital reklamlar, web’i; Google da dijital reklamları domine ediyor” diyen Acemoğlu, bu durumun etkilediği alanlar ortasında gazeteciliğe özel bir vurgu yaptı. Nobel ödüllü profesör, bağımsız yayıncıların her türlü demokratik pazarın temel taşı olduğunu hatırlattı ve Google tarafından “sıkıştırıldıklarında artık ayakta kalamayacaklarını” tabir etti.
‘DEMOKRASİYE ZİYAN VERİYOR’
T24’ün aktardığına nazaran, Acemoğlu, Google’ın 2023 yılında dijital reklam monopolünden 237 milyar dolar elde ederken bağımsız yayıcıların ve gazetelerin gelirlerinin azaldığına dikkat çekti. Bu durum yeni bir olgu yarattığını söz eden Acemoğlu, “Toplumların emniyetli lokal haber kaynaklarına erişiminin olmadığı bölgeler olan haber çölleri, demokrasiye ve sivil vatandaşlığa bir defa daha ziyan veriyor” dedi.
ACEMOĞLU VE JOHNSON’DAN ‘DİJİTAL REKLAM VERGİSİ’ ÖNERİSİ
Bu döngüyü kırmanın bir yolu olarak ortak çalışmalarıyla Nobel’e layık görüldükleri Simon Johnson ile birlikte “çevrimiçi iktisatta rekabeti arttırmak için büyük bir dijital reklam vergisi uygulamayı” önerdiklerine işaret eden Acemoğlu, Avrupa’nın “daha üretken, rekabetçi ve adil bir bilgi iktisadında öncü rol oynayabileceğini” tabir etti.
20 VE 21. YÜZYILIN DEVLERİ ORTASINDA KARŞILAŞTIRMA
Silikon Vadisi’nin şu anda insanlığın gördüğü en büyük şirketlere mesken sahipliği yaptığını söz eden Acemoğlu, 20. yüzyılın önde gelen iki şirketi Standard Oil ve US Steel’in piyasa bedellerinin devirlerinde 1 milyar dolar civarında olduğunu ve bu pahanın bugünün para ünitesiyle yaklaşık 32 milyar dolar dolara denk geldiğini, buna karşılık bugünün Silikon Vadisi devleri Alphabet/Google ve Amazon’un piyasa bedellerinin 2,3 trilyon dolar, Apple’ınkinin 3,6 trilyon doların üzerinde, Microsoft’unki ise 3 trilyon dolara yakın seyrettiğini hatırlattı. Acemoğlu, “Günümüzün teknoloji devlerinin gelirleri de Standard Oil ve US Steel üzere 20. yüzyılın başlarındaki monopollerin gelirlerinin 100 katından fazla” sözlerini kullandı.
20. yüzyıl ile bugünün dev şirketlerinin piyasa pahaları ortasında bu uçurumun nedenleri konusuna değinen Acemoğlu, “Teknolojiyi destekleyenler bunun nedeninin bu şirketlerin yenilikçiliği ya da ağ ekonomilerinin kaçınılmaz bir sonucu olduğunu, en büyük müşteri kitlesini ya da kullanıcılar hakkında en fazla bilgiyi elde eden şirketler için ‘kazanan her şeyi alır’ dinamiği yarattığını sav edebilirler” dedi fakat “gerçeğin daha nüanslı” olduğunu savundu.
‘YENİLİKÇİLİK’ İLE AÇIKLAMASINA KARŞI ÇIKIYOR
Durumun şirketlerin yenilikçiliği ile açıklanmasına karşı çıkan Acemoğlu, teknoloji şirketlerinin yenilikçi olduğunun ve bunu “yenilikçi ve bilim insanı arzının büyük bir kısmını istihdam ederek yaptıklarını” gösteren delillerin bulunduğunun altını çizerken “Bir yenilikçi bu büyük şirketlerde çalışmaya başladığında, daha küçük şirketlerde olduğundan daha az yenilikçi olmaktadır” diyen araştırmalara işaret etti.
‘RAKİPLERİNİ SATIN ALARAK BÜYÜYOR’
Teknoloji devlerinin, kısmen, rakiplerini agresif biçimde satın alarak büyüdüğünü söz eden Profesör Acemoğlu, “Facebook’un Instagram’ı satın alması üzere çok sayıda satın alma, teknoloji devlerinin süratle büyümesine yardımcı olmakla kalmadı. Rekabeti de ortadan kaldırmış olabilirler” dedi.
Acemoğlu, bu delillerden yola çıkarak bu şirketlerin “en azından kısmen ABD ve Avrupa’daki anti-tekel başarısızlığı nedeniyle bu kadar büyüdüğü” değerlendirmesine bulundu.
‘ŞİRKETLERE, DEMOKRASİYE MEYDAN OKUMA BAHTI VERİYOR’
ABD’deki rekabete muhalif muahedeleri ve ilgili piyasayı inhisarına alan yahut tekelleştirmeye çalışan tek taraflı davranışları genel olarak yasaklayan “antitröst (anti-tekel) yasaya” göndermede bulunan Acemoğlu, bu yasanın başarısız olmasının sadece tüketiciler için daha yüksek fiyatlar ve daha büyük çarpıklıklar manasına gelmediğini birebir vakitte şirketlere “aşırı siyasî ve toplumsal güç” verdiği için “demokrasiye meydan okuma” bahtı da verdiğini tabir etti.
Acemoğlu, “Teknoloji kesiminin ABD’deki lobi faaliyetlerinde (ilaç kesiminden sonra) ikinci en büyük tedarikçi haline geldiği ve Silikon Vadisi’nin paha ve bakış açılarının maalesef gazetecilik de dahil olmak üzere toplumsal hayatımızın her alanına hakim olduğu günümüzde olağan olarak kabul etmemiz gereken şey budur” dedi.
‘DİJİTAL REKLAMLAR WEB’İ; GOOGLE DİJİTAL REKLAMLARI DOMİNE EDİYOR’
Ancak Acemoğlu, Google’ın reklamcılıktaki inhisarına karşı açılan iki değerli “antitröst” davasının web’i tekrar şekillendirebileceğini ve bu süreçte antitröst uygulamalarda bir dönüşüm başlatılabileceğini savunuyor.
Dijital reklamların web’i domine ettiğini hatırlatan Acemoğlu, Google/Alphabet’in de dijital reklamları domine ettiğini tabir ederek şu değerlendirmede bulundu:
“Asıl soru, bu durumun Google’ın AdTech (dijital reklamcılık pazarı) alanındaki inanılmaz yenilikçiliğini mi, yoksa şirketin tekelci suiistimallerini mi yansıttığıdır. Atlantik’in her iki yakasındaki kanun yapıcılar ikinci yoruma yaklaşıyor ve Google’ı inhisar kârı elde etmek için pazar gücünü berbata kullanmakla ve bunun sonucunda tüketicilere, yayıncılara ve rekabete ziyan vermekle suçluyor.
ABD’li yargıç Amit P. Mehta Ağustos ayında Google’ın çeşitli platformlarda varsayılan arama motoru olmak için milyarlarca dolar ödeyerek arama motoru pazarını yasadışı bir halde tekelleştirdiğine hükmetti. Teknoloji devlerinin değerli pazarlardaki hakimiyetlerini pekiştirdikleri yılların akabinde bu karar, kelam konusu büyümenin sonlandırılmasına yönelik bir birinci adım ya da bir dizi ayrılığın başlangıcı olabilir.”
TRUMP KELAM VERDİ
Ancak Acemoğlu, 20 Ocak’ta vazifeye resmen başlayacak olan yeni Donald Trump idaresinin “teknoloji eko-sisteminin çeşitli kısımlarına ve bilhassa de yapay zekâ ve kripto para ünitesine karşı çok daha dostça olacağına dair kelam verdiğini” hatırlattı.
“Temel sorun, Google’ın tüm dijital reklamcılık ekosistemindeki ezici hâkimiyeti”
Konunun Avrupa ile ilgili kısmına da değinen Acemoğlu, Avrupa Birliği’nin (AB) rekabet ihlalleri nedeniyle cezalar kestiğini ve Dijital Piyasalar Yasası ile Dijital Hizmetler Yasasını kabul ederek Big Tech’e (Büyük Teknoloji) karşı erken bir halde harekete geçtiğini vurguladı. Lakin teknoloji kesiminin bu ataklara karşı konsolide olduğunu yazan Acemoğlu, “Avrupalı tüketiciler hâlâ bu mega platformlara bağımlı. AB, Google AdTech davası ile bu teknoloji şirketlerinin hâkimiyetine son verme yolunda daha kararlı bir adım atabilir” teklifinde bulundu.
Temel sorunun, Google’ın tüm dijital reklamcılık ekosistemindeki ezici hâkimiyeti olduğunu yazan Nobel ödüllü profesör, şu çıkarımlarda bulundu:
“Bu da şirketin bugün 800 milyar doları aşan ve önümüzdeki birkaç yıl içinde 2,5 trilyon dolara çıkması beklenen bir bölümde birebir anda alıcı, satıcı ve piyasa yapan olarak hareket etmesini sağlamaktadır. Google’ın tüm pazar üzerindeki denetimi, reklam verenlere ve yayıncılara onun kurallarını kabul etmekten öteki seçenek bırakmıyor.”
‘BAĞIMSIZ YAYINLARIN VE GAZETELERİN GELİRİ AZALDI’
Bu dinamiğin, gazetecilik de dahil olmak üzere pek çok bölüm için yıkıcı olduğunun altını çizen Acemoğlu, şöyle devam etti:
“Bağımsız yayıncılar her türlü demokratik pazarın temel taşıdır fakat Google tarafından sıkıştırıldıklarında artık ayakta kalamazlar. 2023 yılında Google, AdTech monopolünden 237 milyar dolar elde ederken, bağımsız yayıncıların ve gazetelerin gelirleri azaldı. Sonuç olarak yeni bir olguyla karşı karşıyayız: Toplumların muteber lokal haber kaynaklarına erişiminin olmadığı bölgeler olan haber çölleri, demokrasiye ve sivil vatandaşlığa bir sefer daha ziyan veriyor”
Büyük Teknoloji savunucularının, bu şirketlerin dağılmasının tüketicilere ziyan vereceğini, inovasyonu yavaşlatacağını ve ekonomik sakinliğe yol açacağını sav ettiklerini hatırlatan Acemoğlu, monopollerin genel olarak inovasyon için makus olduğunu savundu ve “AT&T inhisarı 1982’de kırılmasaydı, dijital ve akabinde gelen İnternet ihtilalleri gerçekleşmeyebilirdi. Günümüzün Büyük Teknoloji’sinin hakimiyeti neden farklı olsun ki?” diye sordu.
Teknoloji devlerini kırmanın, yeni teknolojilerde rekabetçi bir pazar için tek başına kâfi olmayacağının altını çizen Acemoğlu, “ABD’de iki partili yasa taslağı, şirketlerin AdTech pazarının her iki tarafında da faaliyet göstermesini önlemek için yapısal güvenlik duvarları öneriyor. Dijital Piyasalar Maddesi’nin kimi kısımları reklam şeffaflığını mecburî kılıyor. Atlantik’in her iki yakasında da kabul edilmesi halinde, bu tedbirler yardımcı olabilir lakin kâfi değildir” dedi.
Bugünün temel zorluğunun, “tüketicilere daha yeterli bilgi ve hizmet sağlayan ve çalışanlar için yeni misyonlar ve üretkenliği artıran yeni teknolojilerde inovasyon yapmak olduğunu savunduğunu hatırlatan Acemoğlu, şöyle devam etti:
“Ancak, dijital reklamların kentteki tek oyun olduğu ve çevrimiçi gelirlerin birçoklarının dijital reklamlardan elde edildiği bir ortamda bu cins teknolojilerin süratle ortaya çıkması pek muhtemel değil. Bunun nedeni yalnızca devasa bilgi toplamanın toplumsal aksilikleri ve devasa dijital reklam gelirlerinin altında yatan dikkat iktisadı değil, ki bunlar artık çok uygun anlaşılmış durumda. Tıpkı vakitte mevcut yapının rekabete muhalif olmasından da kaynaklanıyor.”
“Yeni teknolojiler ve iş modellerini deneyen yeni şirketler, yerleşik şirketlerden daha az dataya sahip oldukları için gelirlerini sırf dijital reklamlar aracılığıyla datalardan para kazanarak artırabildiklerinde büyük platformlara nazaran dezavantajlı durumdalar.” değerlendirmesinde bulunan Acemoğlu, “Daha da berbatı, bilinmeyen nicelikler olarak, önde gelen platformlar dijital reklamları kullanarak para kazanırken abonelik fiyatlarına yahut yeni hizmet satışlarına dayalı yeni iş modelleri geliştiremezler.” dedi.
‘YÜZDE 50’LİK VERGİ ÖNERDİK’
Bu döngüyü kırmanın bir yolu olarak ortak çalışmalarıyla Nobel’e layık görüldükleri Simon Johnsonile birlikte “çevrimiçi iktisatta rekabeti arttırmak için büyük bir dijital reklam vergisi uygulamayı” önerdiklerine işaret eden Acemoğlu, “Yılda 500 milyon doların üzerindeki tüm reklam gelirleri için AB’nin tek taraflı olarak uygulayabileceği ve tüm dijital oyunu bir çırpıda değiştirebilecek yüzde 50’lik bir vergi önerdik” dedi. Bunun yanı sıra öbür ıslahatların da gerekli olduğunun altını çizen Acemoğlu, kendisinin de katkıda bulunduğu Özgürlük Projesi Enstitüsü’nün yeni raporuna nazaran internetin ve yapay zekânın geleceğinin adil bir data iktisadının yaratılmasıyla kontaklı olduğuna dikkat çekti ve şöyle devam etti:
“Böyle bir arzuyu gerçeğe dönüştürmek için, birebir anda bireylerin mahremiyetini koruyan ve bireylerin ve bilgi kolektiflerinin (veya data birliklerinin) bilgileri denetim edebildiği daha kapsayıcı piyasaların temellerini atan yeni kanunlara gereksinimimiz var, böylelikle büyük platformlar ve yapay zekâ şirketleri insanların bilgilerini ve emeklerinin meyvelerini gasp edemez.
Bunun teknoloji şirketleri için makûs olmaması gerektiğine inanıyorum. Bilgi piyasalarının yanlışsız mimarîsi, insanları daha kullanışlı yapay zekâ araçları ve daha kıymetli çevrimiçi hizmetler için değerli bir girdi olan daha yüksek kaliteli datalara yatırım yapmaya ve bunları üretmeye teşvik ederek teknoloji kesimine son olarak yardımcı olacaktır. Fakat bugün birçok teknoloji şirketi, insanların bilgilerini muhafazaya ve datalar üzerinde mülkiyet hakları getirmeye yönelik her türlü teşebbüse karşı çıkacaktır. Burada da Avrupa, yalnızca teknoloji bölümündeki mevcut oligopolü bozmakla kalmayıp birebir vakitte yeni, daha üretken, daha rekabetçi ve daha adil bir bilgi iktisadına hakikat adımlar atarak öncü rol oynayabilir.”
(ALINTI)