Eskişehir’in Seyitgazi ilçesinde 1996’dan bu yana devam eden Küllüoba Höyüğü hafriyatında, çoklukla Güneydoğu Anadolu’daki Neolitik Devir ile özdeşleşen ‘yapı gömme’ kültüne ilişkin bulgulara ulaşıldı.
Milattan evvel 3200-1950 yıllarında Tunç Çağı’nda 1250 yıl boyunca kesintisiz yerleşik hayat sürülen bölgenin tarihinin gün ışığına çıkarılması için sürdürülen çalışmalar, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nden alınan müsaadeler doğrultusunda Bilecik Pir Edebali Üniversitesi Arkeoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Türkteki başkanlığındaki 15 kişilik grup tarafından yürütülüyor.
İlçe merkezinin 15 kilometre kuzeydoğusunda yer alan höyükte, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Eskişehir Büyükşehir Belediyesi, Odunpazarı Belediyesi, Eskişehir Ticaret Odası, Eskişehir Sanayi Odası ve sponsor firmanın dayanaklarıyla Tunç Çağı’nın izleri aranıyor.
Arkeologlar, bu yıl temmuz ortalarında başlayan çalışmalarda en kıymetli bulguya höyüğün batısında Erken Tunç Çağı’na ilişkin 5 bin 200 yıllık yapılarda rastladı.
Uzmanlar, meskenlerin ve içlerindeki ocak, kül çukuru, silo üzere öğelerin büsbütün boşaltılıp temizlendikten sonra kırmızı renkli steril bir toprakla (kaliş) gömülmüş olduğunu, çarçabuk parçalanabilecek olan çamurdan yapılmış silonun bile tahrip olmadan korunacak biçimde bilhassa toprak altında bırakıldığını belirledi.
Ayrıca, kurban ritüelinin gerçekleştirildiğini, taşlarla doldurulan kapı ve pencerelerin ortasına yerleştirilmiş koyun ve keçi omurgalarından ortaya çıkaran arkeologlar, içi büsbütün temizlenmiş yapıda, yalnızca bir adet parlak siyah renkli gaga ağızlı testinin kırılacak halde içine atılmasının da bu ritüelin bir kesimi olabileceğini iddia ediyor.
“Tunç Çağı’nda bu türlü bir uygulamanın varlığını bugüne kadar bilmiyorduk”
Prof. Dr. Murat Türkteki, bu sene kazdıkları alanın bölgenin en eski yerleşimcilerinin bulunduğu alan olduğunu ve milattan evvel 3200-3000 yıllarına tarihlendiğini anlattı.
Yapı gömme kültüyle ilgili buluntular hakkında bilgi veren Türkteki, şunları söyledi:
“Bu alandaki yapıların hepsinin şimdilik en azından art odalarının bilhassa gömüldüğünü tespit ettik. Etrafta bulunan kırmızı renkli steril toprak, yapıların içine büsbütün doldurulmuş. Bu sayede aslında bir taraftan kullananlar için tahminen farklı manası var lakin yapıların duvarları da 2,5-3 metre yüksekliğe kadar korunmuş vaziyette. Olağan kaidelerde bir höyükte yalnızca yapıların temelleriyle karşılaşırken burada yapıların duvarlarının neredeyse çatıya kadar korunduğunu görüyoruz.
Bu süreç yapılmadan evvel kapılar yahut havalandırma alanları taşla örülmüş, daha sonra bu doldurma süreci gerçekleşmiş. Doldurma süreci sırasında belirli ki bir merasim, bir ritüel var. Örülen alanların içine kurban edilen hayvanların kesimleri bırakılmış. Yeniden o merasimde kullanılan kaplardan biri yapının içine atılmış. Onun dışında yapının iç mimari öğeleri yani ocağı, silosu hariç yapı içinde hiçbir şey bırakılmamış, yapı büsbütün temizlenmiş.”
Bu durumun enteresan olduğunu lisana getiren Türkteki, bu tekniğe Güneydoğu Anadolu ile Orta Anadolu’daki Neolitik ve Kalkolitik devirlere ilişkin örneklerde vakit zaman rastlanıldığını anlattı.
“Yapı gömmekteki hedefleri neydi”
“Tunç Çağı’nda bu türlü bir uygulamanın varlığını bugüne kadar bilmiyorduk” diyen Türkteki, bunun arkeoloji topluluğu için kıymetli bir gelişme olduğunu vurguladı.
Anadolu’da bu geleneğin binlerce yıl sonra batıda bu bölgede devam etmesinin de düşündürücü olduğuna dikkati çeken Türkteki, şunları kaydetti:
“Güneydoğu Anadolu Neolitiğinde özel yapılar gömülüyor, bunu biliyoruz. Buradaki durum daha çok tekrar bu gömü ritüelinin varlığını gösteriyor. Toplumsal hafıza doğal ki binlerce yıl boyunca aktarılıyor fakat burada maksat farklı olabilir. Güneydoğu Anadolu Neolitiği ile ortamızda 7 bin yıl var. Münasebetiyle devir ve vakit açısından çok büyük bir fark var. Muhtemelen uygulama misal lakin gaye farklı. Şu an bulduğumuz yapılar konut niteliğinde, iki odalı yapılar.
Amaç farklı olabilir. Kutsal bir maksat var mı, bilmiyorum. Merasim kısmı var. Bir merasimle bu iş yapılıyor, bu yanlışsız fakat temel maksat neydi? Bunun için bir şey söylemek şimdi erken lakin şöyle söyleyebiliriz; yalnızca bir yapının içinde 36 metreküp toprak var. Çok büyük bir iş gücü, ortak bir çalışma gerektiriyor. Bir tertip durumu var fakat bu niçin yapıldı? Sanki bir tehdit mi vardı? Coğrafik bir tehdit mi, iklimsel bir tehdit mi yoksa öteki nitelikte fiziki bir tehdit mi vardı? Çalışmalarımız bu bahiste devam ediyor.”
Prof. Dr. Türkteki, şu ana kadar kazdıkları yapı örneklerinde ocağın yeri, silo ve kap depolamak için kullanılan alanların pozisyonlarının birebir aynı formda tekrar ettiğini belirtti.
Yapı geleneğinin, konutların içindeki uygulamaların değişmediğini lakin art tarafları gömdükten sonra kapıların kapatıldığını, önlerde hayatın devam ettiğini bildiren Türkteki, “Şu ana dek gömülmüş 8 yapı saptadık. Yüzeye çok yakın, dairesel eksende bunların dizildiğini söyleyebiliriz. Dikdörtgen yapılar var. Dikey ve yatay olarak pozisyonlandırılmış lakin dairesel eksende dizilecek formda devam ediyor. Bu daireyi tamamladığımızda şimdilik söyleyebileceğimiz en az 100 metre çapında bir yerleşimden bahsediyoruz. Bu kademede aslında bu höyüğün en erken yerleşimi burası” diye konuştu.
Milattan evvel 3300-3000 yıllarının Anadolu için özel bir devir olduğuna değinen Türkteki, “Çünkü birinci sefer ovada yerleşimler bu periyotta başlıyor. Bu bize şunu gösteriyor, bir defa iklimsel manada bu devirde tarım açısından uygun bir ortam oluşmuş. Bu yerleşmeler bir anda çok sayıda ortaya çıkıyor. Eskişehir’de mesela 200’e yakın bu devirde yerleşim alanı oluşuyor. Demek ki çeşitli bölgelerden buraya süratli bir nüfus akışı var” değerlendirmesini yaptı.