Cengiz Dağcı, 9 Mart 1919’da, Kırım’ın Gurzuf kentinde sekiz çocuklu bir ailenin 4’üncü çocuğu olarak dünyaya geldi. Ailesi 1923 yılında Gurzuf’tan Kızıltaş’a taşındı.
Dağcı 10 yaşındayken, 1929 yılının sonuna gerçek Stalin’in Kırım Türklerini cet topraklarından sürmesine şahit oldu. Yurtlarından sebepsizce sürülen vatandaşlarının acılarına şahit olmak, Cengiz Dağcı’nın ruhunda derin izler bıraktı.
Babası tutuklandı
1930 yılında başlayan kolhoz (Rusya’da köylülerin ortak olarak çalıştıkları tarım işletmesi) sonucunda şahısların mülkiyet hakları ellerinden alındı. Cengiz Dağcı’nın babası kendi üzüm bağlarındaki asmaların yapraklarını ağlayarak öptüğü için tutuklandı. 3 ay mahpus yatan baba hür bırakılınca aile Akmescit’e taşındı.
Akmescit’te tahsiline devam eden Cengiz Dağcı, 1933-1934 yılları ortasındaki kıtlığı yaşadı. Edebiyat öğretmeni Akimova’nın yönlendirmesi ile 1936 yılında Gençlik Mecmuası’nda “Kış” ve “Kart-anay ve Eçkisi” isimli şiirleri çıkardı. Bu şiirleri “Söyleyin Duvarlar” ve “Sevdiğim Yalta” takip etti.
1937’de Akmescit Pedagoji Enstitüsü Tarih Fakültesi’ne giren Cengiz Dağcı bir yandan Kırım tarihini anlatan kitaplar okurken öteki yandan amcası sayesinde Ömer Seyfettin’in öykülerini keşfetti.
Savaşta Almanlara esir düştü
İkinci Dünya Savaşı hasebiyle yaşıtları üzere askere çağrıldı. 1940’ın Aralık ayında Rus ordusuna katıldı. Cengiz Dağcı, Ağustos 1941’de Almanlara esir düştü. Binlerce baht arkadaşıyla birlikte evvel Ukrayna’da Kirovograd, 2 ay sonra da Uman esir kampına sevk edildi. Uman esir kampında da açlık, çok soğuk, barınacak yer bulma, bit salgını, hastalık ve vefatla gayret vardı.
Türkistan Lejyonu
Nisan 1942’de kendisini Nazilerin Müslüman esirlerden cephede yararlanmak emeliyle teşkil ettikleri Türkistan Lejyonu’nda buldu. Bu lejyondaki öteki Türk asıllı esirler üzere Cengiz Dağcı da Türkistan’ın bağımsızlığı için savaştığını zannetti.
Eylül 1942’de Almanlardan müsaade alarak Kırım’a ailesini ziyarete gitti. Bir hafta süren bu ziyaret sırasında ailesini de vatanını da son defa görmüş oldu. Türkistan Lejyonu’na geri dönen Cengiz Dağcı’nın birliği, 1943 sonlarında Fransa’nın güneybatısına sevk edildi. Albi kasabasına vardıklarında Kırım’a dönmek istediğini söyledi ve isteği kabul edildi.
Varşova’da hayat arkadaşını buldu
Albi’den Varşova’ya gelen Cengiz Dağcı, Kırım yolu kapalı olduğu için Varşova’da beklemek zorunda kaldı.
1944’te Varşova’da hayat arkadaşı Regina ile tanıştı. Savaşın Almanya’nın aleyhine değişmesi ve Rusların Polonya’ya gerçek ilerlemesi Varşova’yı Cengiz Dağcı için tehlikeli hale getirdi. Regina’nın yönlendirmesiyle Çestahova’ya giden Cengiz Dağcı, bir mühlet burada saklandı. Varşova’ya döndüğünde Regina’nın Radom’a gittiğini öğrendi.
Cengiz Dağcı, Frankfurt-Oder’e hareket ederek Tatar Ulusal Komitesi ile irtibat kurdu. Bir uyuşmazlık münasebetiyle Berlin’e giderek çalışmalarını Yaş Türkistan gazetesinde sürdürdü.
Mülteci kampına gönderildiler
Berlin’in bombalanması üzerine Cengiz Dağcı ve Regina, Şubat 1945’te Viyana’ya gitti. Viyana’dan trenle İnsburg’a gitmeye çabalarken Amerikan uçaklarının saldırısına uğradılar ve Regina kolundan yaralandı.
İsviçre’ye geçmek isteseler de Amerikalı askerler, onları öbür mültecilerle birlikte Avusturya’daki Landeck mülteci kampına götürdü.
Londra’ya yerleştiler
Cengiz ve Regina 18 Haziran 1945’te bu kampta evlendi ve bir kızları oldu. Dağcı ailesi evvel İtalya’daki Barlette Kampı’na sonra da İngiltere’ye hareket etti.
1947 prestijiyle Londra’ya yerleşen Cengiz Dağcı lokantacılık yaparak hayatını kazandı. 1974’te Londra’da Wimbledon yakınlarındaki Southfields’e yerleşti.
13 Ocak 1998’de 53 yıllık hayat arkadaşı Regina hayatını kaybetti. Bu mevt Dağcı’yı çok etkiledi ve eşinin akabinde günlükler halinde kaleme aldığı hislerini, Regina isimli kitabında bir ortaya getirdi.
Dağcı, 2011’de gözlerini yumdu
Cengiz Dağcı, 22 Eylül 2011 tarihinde Southfields’te vefat etti. Vatan toprağı Kırım’dan ayrıldıktan sonra bir daha cet toprağına dönemeyen Dağcı’nın cenazesi, Türkiye hükümetinin teşebbüsleriyle çocukluğunun geçtiği Kızıltaş köyünde defnedildi.
“Elhamdülillah Türküm, Müslümanım”
Cengiz Dağcı, Türkiye’ye hiç gelmediği halde romanlarını ekseriyetle Türkiye Türkçesi ile yazdı.
Yazı hayatına şiirle başlayan Cengiz Dağcı, bilhassa İkinci Dünya Savaşı öncesinde ve İkinci Dünya Savaşı sırasında kendi yaşadıklarından ve şahit olduğu olaylardan hareketle yazdığı romanları ve hatıra kitapları ile ismini duyurdu.
Cengiz Dağcı, Sadık Turan’ın Hatıraları’nı, Varlık Yayınları’na Yaşar Nabi Nayır’a gönderdi.
Dağcı, Yaşar Nabi’ye gönderdiği ve hayatını anlattığı kısa notlarını şu cümleyle bitirdi:
“Elhamdülillah Türküm, Müslümanım ve bu notlarımda yazdığımın hepsinin de hakikat olduğuna yemin ederim.”
Romanların başkahramanı: Sadık Turan
Yaşar Nabi yapıtın ön kelamında şunları demiştir:
“Cengiz Dağcı’nın romanı 2 büyük kısma ayrılıyor. Birinci kısmını bu ciltte (Korkunç Yıllar) okuyacaksınız. İkinci kısım ise Yurdunu Kaybeden Adam ismini taşıyor.”
Yaşar Nabi, yapıttaki lisan meselelerini giderdikten sonra 1956’da “Korkunç Yıllar” ismiyle yapıtı yayımladı.
Cengiz Dağcı’nın Fecî Yıllar ve Yurdunu Kaybeden Adam isimli romanlarının başkahramanının isminin Sadık Turan olması son derece manalıdır.
Dil, din ve gönül birliği olan tüm Türklerin birleşmesinin kıymetine işaret ettiği bu romanlarının başkahramanı Türk birliği, Turan fikrine sadıktır.
“Deniz parçalanmaz. Biz Türk-Tatarız”
Cengiz Dağcı, Müthiş Yıllar romanında Kırım Türklerinin vatan topraklarına bağlılığını işledi ve romanında şu kelamlara yer verdi:
“Bize Tatar diyorlar. Çerkez diyorlar. Türkmen diyorlar, Kazak diyorlar. Özbek diyorlar, Azer diyorlar, Karakalpak, Çeçen, Uygur, Kabardı, Başkırt, Kırgız diyorlar. Bunlar daima yalan! Deniz parçalanmaz. Biz Türk-Tatarız. Bunu senin kalbinin bildiği üzere, her Başkurt, her Kırgız, her Kazak’ın, Kırgız’ın da kalbi bilir. Kalbinin hisleriyle hareket et. Dünyanın boş hırslarına kapılma…”
Eserlerinde Ne Anlattı?
Cengiz Dağcı; Müthiş Yıllar, Onlar da İnsandı, Anneme Mektuplar, İhtiyar Savaşçı üzere yapıtlarında komünist Rusya’nın hakimiyetine girmeden evvelki huzurlu ve memnun Kırım’dan bahsetti.
Sürgünleri, işsizliği, açlığı, şahsi mallara devlet ismine el koymayı, Kiril alfabesini kullanma mecburiyetini getirerek lisan birliğini ortadan kaldırmayı, dinî vecibelerin yerine getirilmesinin ve geleneklerin uygulanmasının yasaklanmasını, Rusların Kırım Türklerine uyguladıkları Ruslaştırma siyaseti ve soykırımı Cengiz Dağcı; Fecî Yıllar, Onlar da İnsandı ve O Topraklar Bizimdi isimli romanlarında yazdı.
Eserleri:
Romanları: Vefat ve Endişe Günleri, Dönüş, Genç Temuçin, Badem Kolunda Asılı Bebekler, Üşüyen Sokak, Anneme Mektuplar, Benim Üzere Biri, Yoldaşlar, Biz Bir arada Geçtik Bu Yolu,
Hikayeleri: Bay Markus Burton’un Köpeği, Bay John Marple’ın Son Seyahati Oy Markus Oy!, Düşlerde: Ana ve Küçük Alimcan.
Hatıraları: Anılarda Cengiz Dağcı, Regina, Yansılar I-IV, Ben ve İçimdeki Ben (Yansılardan Kalan 5)